CONGOLESE WITNESSES FOR YEARS IN ICC DETENTION (2)

A new twist

Three Congolese witnesses, who were imprisoned by the DRC, had to testify at the International Criminal Court in a trial in 2011. Upon arrival in The Hague – following a deal with national authorities – the men were detained by the ICC, and would immediately be sent back to the DRC after their testimonies. However, the witnesses applied for asylum in The Netherlands. Now they have spend more than three years in ICC-detention. Their long legal battle will come to an end during a proceeding in June before the Dutch council of state. Then, just before that crucial hearing takes place, the Dutch government tries to lift a court ban on sending the men back to DRC (see also previous blog for part 1).

Then suddenly, there is a new twist. Two weeks before the crucial sessions at the council of state, where the fate of the three Congolese witnesses will be decided. Fred Teeven, the Dutch state secretary for security and justice, doesn’t want to wait for these hearings anymore. He files a summary proceeding, which takes place Tuesday 27 May in The Hague. Teevens request: an immediate and temporary lift of the ban on sending the three men back to DRC. If he succeeds he will be able to expel the witnesses. A peculiar move. Such a ban, decided by the Amsterdam court in 2013, is a serious thing. Second if the request is granted and the witnesses are deported, they might not be able to be present during the June hearings in their case before the council of state. And what íf they would learn, after having been sent back to DRC, that they have been granted asylum in The Netherlands?

Tension in the corridors

In the corridors of the palace of justice, where court room K2 is situated, the tension between the parties is palpable. The government’s team of eleven lawyers and officials – nine women and two man – reflects the emancipation process that has taken place in those leagues. On the other side the male defense lawyers, Göran Sluiter and Flip Schüller, slightly correct the gender balance. Their three clients are not present. The Netherlands are unwilling to fulfill transport requests to take the three witnesses from ICC detention to a Dutch court. Apparantly it is one way ticket to DRC or nothing.

A camera team of current affairs program Nieuwsuur is filming. Later that evening the item is broadcast on national TV. Speaking to Nieuwsuur ICC Registrar Herman von Hebel (who coincidentally is Dutch) explains: ‘As court we have a very clear position. We need the support and cooperation of The Netherlands to bring these people back.’ Then he refers to agreements between the court and the Dutch State: ‘As ICC we say: the obligation to cooperate with us is more important than respect for national [asylum, TL] proceedings.’ Von Hebel continues: ‘This cooperation will have to be given nów. We want to send them to Congo in the next few days. If it can’t be solved, I am left with nothing else but open the doors’ of the ICC’s detention centre in The Hague. (This is actually more difficult than it seems. If the ICC opens the gates of its detention centre, and the witnesses might try to walk out, they will bump into a second door, which is in the hands of The Netherlands.)

Hearing in room K2

As soon as the hearing in court room K2 starts, the state advocates tell the judge of the council of state that the Dutch government actually has already ordered transport to assist in taking the three witnesses back to Congo. This trip will take place between 30 May and 3 June. Remarkable timing: just before the start of key hearing in the asylum case on 5 June before that same council of state. The Netherlands are ready to roll. Except that there is this court ban on returning the three witnesses.

The two state advocates explain however there is no problem in sending the men back. They will not be in danger in DRC. The death penalty, for instance, will not be applied. The DRC has agreed with the ICC to ensure protective measures for the three when they are returned. The state advocates also point to the situation of a fourth Congolese witness who originally had been in a similar position. This person was also a prisoner in DRC when he travelled, together with the three, to The Hague in March 2011. Although he was testifying in defense of that other Ituri warlord: Hema-leader Thomas Lubanga Dyilo (convicted by the ICC in 2012 and sentenced to a prison term of 14 years). But this fourth witness, who was treated for cancer while in ICC-detention, decided to return to DRC. When he arrived in 2012 in Kinshasa indeed he was jailed, but he was released in September 2013. He is doing okay now, the state advocates tell the council of state.

(Continued in next blog: Congolese witnesses for years in ICC-detention – 3)

Congolese witnesses for years in ICC detention (1)

hungerstrike

‘He is very weak,’ said defense lawyer Göran Sluiter. His Congolese client was now more than two weeks on hunger strike at the detention centre of the International Criminal Court (ICC) in The Hague. Floribert Ndjabu Ngabu had never been charged, never had a trial. He came as a witness to the ICC, which has been detaining him for more than three years. With his hunger strike, which he started on 26 April 2014, Ndjabu protested against his desperate situation and his stalled asylum bid in The Netherlands.

Over the weeks his condition worsened. On 16 May he fainted and was taken to a penitentiary hospital. ‘The entire handling of this matter by both The Netherlands and the ICC is a disgrace. If anything happens to Ndjabu, this is the direct result of incompetence and lack of (judicial) courage and human justice at both the ICC and Dutch level,’ Sluiter said. A few days later Ndjabu (born in 1971 in the Democratic Republic of Congo, DRC) ended his hunger strike. He wanted to prepare himself for the last episode in his quest for asylum.

Arrival

On 27 March 2011 Ndjabu and two other Congolese men were flown from DRC to The Netherlands to testify at the ICC. They were special witnesses. The Congolese authorities had kept them imprisoned – without trial, under bad conditions – since 2005. Upon arrival in The Hague – following a deal between the ICC, DRC and The Netherlands – the witnesses were therefore taken straight to the international detention centre in The Hague. Immediately after their testimony they would be returned to Kinshasa, to be returned to jail. That plan failed however when the men decided to apply, from their ICC cells, for asylum in The Netherlands.

The three men had been called by the defense of two ICC-suspects: Mathieu Ngudjolo Chui (acquitted in 2012) and Germain Katanga (convicted to 12 years imprisonment). All men know each other from the battle fields in Ituri, in the east of Congo. During their testimonies in the ICC court room the witnesses accused the Congolese authorities of massive human rights violations in Ituri, and disclosed that president Kabila had been fully aware that military action would imply severe atrocities. Fearing for their lives after these statements, if returned to their home country, they demanded asylum in The Netherlands. One of the persons supporting them in their bid was Dutch member of parliament Frans Timmermans. ‘A person who comes with incriminating statements about Kabila, doesn’t survive one single day when returned back to Congo,’ Timmermans said. He questioned the Dutch government at the time because he feared The Netherlands would violate the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, which forbids returning people to countries if there is a risk they face serious risks. ‘That is a holy principle for me,’ he said. Currently Timmermans is minister of foreign affairs in a government that is blocking their asylum and keen to return the three men.

A long legal battle followed. On 14 October 2013, the district court of Amsterdam ruled that the Dutch government ‘rightly’ refused the three witnesses asylum as it is ‘likely’ they were involved in crimes against humanity in Ituri.

Who are these witnesses?

The Congolese men were part of the same militia groups to which the ICC-suspects Katanga and Ngudjolo belonged. Anneke van Woudenberg, senior researcher with Human Rights Watch, knows all key players in the bloody Ituri wars in which the Lendu and Ngiti fought against the Hema. A cruel conflict about gold, power and trading routes that killed at least 60.000 people. Especially with Floribert Ndjabu she has had many conversations. Van Woudenberg told him already during the war that he should control his fighters. But Ndjabu, president of the Front des Nationalistes et Intégrationnistes (FNI), did nothing to stop the atrocities by his Lendu-militia. ‘He was unable, or unwilling,’ Van Woudenberg said in interview by telephone in 2011. The FNI is accused of international crimes, including the murder of nine UN peacekeepers in 2005. Pierre Celestine Mbodina Iribi, better known under his nickname Pichou, was FNI’s minister of defense. He made decisions on military strategy, oversaw the intelligence gathering, ordered arrests and the torture of prisoners, Woudenberg said. Sharif Manda Ndadza Dz’Na belonged to a splinter group, and allegedly also took part in FNI-attacks.

Legal Limbo

The Amsterdam district court not only concluded there is a possibility that the three witnesses might have blood on their hands. The judges also decided the men couldn’t be returned to DRC because: there is ‘a real risk’ they would be detained by Congolese authorities, might ‘not be given a fair trial’ in DRC and even ‘be sentenced to death.’ So they remained detained at the ICC. By now detaining the witnesses has cost the ICC around one million euro – money the court has paid to The Netherlands.

A few months later, on 20 January 2014, the ICC’s appeals chamber ordered its registrar to take ‘the necessary steps’ to return the witnesses ‘without delay’ to DRC. In the same filing the ICC judges told the registrar to consult with the Dutch authorities about ‘the pending asylum applications.’ In fact on 5 June the Council of State, the highest judicial body in asylum matters in The Netherlands, will hold the final appeal hearings in this case. This is the last and crucial phase in this long and complex asylum saga. Adding up all the years behind bars the witnesses have endured almost ten years of unlawful detention, their counsel Sluiter explained.

To be continued in the next blog: Congolese witnesses in ICC-detention (2)

Aleppo

De kleine figuur op de container is Aboude

Meneer Microsoft

De telefoon gaat. Als ik opneem, klinkt er lawaai op de achtergrond en daar dwars doorheen een opgewonden mannenstem met een Indiaas accent.

‘This is Microsoft. We get reports that your computer is sending loads of malware the last few days. It is infected. You need to fix it NOW!’

Een call centre, denk ik in een flits. Wat een service. Tot de aard van de waarschuwing tot me doordringt. Verontrust antwoord ik: ‘Dank u wel. Ik ga meteen naar mijn computerexpert.’

‘No time for that. You need to fix it NOW!!!’

Geen probleem zeg ik, ik heb een prima en betrouwbaar computermannetje. De opgewonden toon verandert nu in iets dreigends: ‘You don’t know who you are talking to.’

Hmm, dat klinkt toch al minder service-gericht.

Baf. Dan wordt de lijn verbroken.

Meteen bel ik mijn computerspecialist, die luistert naar de oer-Hollandse naam Willem, en begin uit te leggen: ‘Ik kreeg een telefoontje …’

Voor ik mijn zin kan afmaken, valt Willem al in: ‘Van Microsoft. Indiaas accent. Dit zijn criminelen. Ben je er in getrapt?’

Nee, nee, zeg ik.

‘Gelukkig. Je hebt heel goed gehandeld. Als je akkoord was gegaan, hadden ze je gevraagd handelingen uit te voeren. Dan hadden ze toegang tot je computer gekregen, en hele foute troep geïnstalleerd. Ze richten ongelooflijke ellende aan. Ze doken vier jaar geleden op in de VS. Nu zijn ze een jaar actief in Nederland. Criminelen zijn het,’ zegt Willem.

Opgelucht en vrolijk realiseer ik me dat deze dag een hele nare wending had kunnen krijgen. Maar het onheil is afgewend.

‘Hij belt waarschijnlijk terug. Misschien nog wel twee keer,’ zegt Willem. Hij heeft nog een tip: ‘Als je zegt dat je de politie er bij haalt, hangen ze meteen op.’

Daar verheug ik me op. Op dat volgende telefoontje. Om te kunnen zeggen: ik stap nu naar de politie.

Voor de zekerheid laat ik de laptop toch maar even checken door Willem, die er dankzij de criminele Indiër toch maar mooi een klein service klusje aan overhoudt.

Dan gaat de telefoon. Yes! Ik herken de achtergrondgeluiden, en zeg mijn naam. Geen antwoord. Nog enkele seconden ben ik verbonden met (ik denk) India. En dan: Baf. Meneer Microsoft herkent blijkbaar mijn stem, en smijt de hoorn erop.

Zo jammer.

Fog of Words

After a long run up, the historical trial against the Kenyan vice-president William Ruto and journalist Joshua Sang is finally starting at the International Criminal Court (ICC) in The Hague. One day before the opening the parties gave their perspectives during a press conference. Camera’s started clicking ferociously when Chief Prosecutor Fatou Bensouda took the floor. She explained why her office had starting criminal investigations into the violence that errupted in Kenya after the elections in 2007. During those dreadful days more than 1000 Kenyans were killed, 3000 people were brutally mained and others sexually abused, hundreds of thousands of families had to flee. This violence ‘deeply shocked the conscience of humanity,’ she stated. While years had passed without the Kenyan authorities having initiated proper criminal investigations, the ICC prosecutor stepped in. ‘Now justice must run its course,’ Bensouda explained. ‘This is a milestone for the victims.’

Not only Ruto and Sang are being prosecuted, so is Kenya’s president Uhuru Kenyatta whose trial will start in November. The three men are being charged with crimes against humanity. It has not been an easy ride, Bensouda explained. During their investigations the prosecutors had to overcome many ‘obstacles’ in Kenya. Witnesses have been threatened and offered big bribes. It is unclear how many, but a number has withdrawn from the cases. Bensouda thanked the witnesses who stay on for their ‘courage’ and ‘extreme sacrifices for justice’, and added: ‘Your safety and security is our main priority.’

The interfering is ongoing, according to Bensouda. ‘It is organized and it is happening.’ The persons involved go ‘at great length to cover their identity,’ she explained. Her office is investigating these criminal activities, which carry a maximum of five years in prison. ‘But I don’t want to sit here saying my case is strong or weak because of witnesses pulling out.’

Karim Khan however, the outspoken and media savy lawyer for William Ruto, had no problem saying what he thought of Bensouda’s work. He spoke of a ‘lamentable shamble’ and a parody of justice’. The accusations that witnesses were bribed and intimidated was sheer ‘nonsense.’ Then he predicted the outcome of the trial. ‘This case will fall apart’, Khan said, because of the wrong target (his client) and inefficient investigations. In the end ‘we will not know who was responsible, but we will know who is not responsible.’ Khan also had a message from his client ‘to my brothers and sisters’ in Kenya. ‘We want witnesses to come and to tell the truth,’ because then ‘we will see concocted stories.’ Lying in court is wrong and ‘must lead to imprisonment,’ Khan continued. ‘No one should sell their soul to lie.’ He warned that it is ‘not so easy to deceive as people think.’

It seemed on one hand a very clear message, understandable from the point of view of the defence. But an ICC-watcher had a different feeling. This expert thought it actually sounded quite threatening to witnesses, who probably already feel nervous about their performance in court.

How strong is the Kenyan case? It is difficult to see through the ‘Fog of Words’. Despite the hours of statements, even for seasoned ICC-watchers it is hard to guess who is right. In the end it will be up to the judges. So much patience is needed, because unless the case collapses (as Khan predicts), it will take years before the trials are done, the verdicts are pronounced. For now the public will have to do with the Fog of Words.

Op hoge toon voert het boze grietje schuin tegenover me haar telefoongesprek, terwijl de trein bij Leiden rijdt. Haar stem klinkt steeds bekakter: ‘Je bent al een maand te laat met betalen. Geen smoesjes. Ik heb dat geld nú nodig. Begrepen!’ Haar oogleden trillen. Dan draait ze haar ogen zo weg, dat ik plots alleen maar een streepje wit zie. Dit is een heftige kwestie. De drie vriendinnen van het meisje luisteren mee. De dames hebben cola, sapjes en een Starbucks in de hand. Het financiële probleem van het boze wicht is blijkbaar van aanzienlijke proporties, want bij gebrek aan een eigen mobieltje heeft ze de roze smartphone van een van de vriendinnen geleend. Dat is nogal wat, voor een meisje dat ik rond de achttien schat. ‘We gaan shoppen in Amsterdam. Als ik dat geld niet krijg, moet ik ook nog eens bij McDonalds eten!’ Een argument dat blijkbaar telt. Het is even stil. Tot het grietje haar tirade voortzet. ‘Je zorgt er voor dat mijn zakgeld binnen een uur op mijn rekening staat. Of nee, pap, het moet er binnen een half uur zijn! Anders sta ik zo meteen nog zonder geld in de winkel.’ De vader heeft niet ergens halverwege het gesprek afgebroken, maar is gezwicht. De zaak is geregeld. De telefoon kan uit. Lachend zetten de meiden hun gesprek over zuipen, diëten, sierraden, kleding en hockey voort. Het boze bankroete grietje vertelt dat ze enorm haar best heeft gedaan om af te vallen. Ze trekt haar shirtje omhoog om het bewijs te laten zien. Haar buik, die zachtjes golft.

Alweer een nieuwe wending in de turbulente Keniaanse zaak die bij het internationaal strafhof (ICC) dient. Karim Khan, de succesvolle Britse strafpleiter die bekend staat om zijn aanvallende stijl, zijn bloemrijke taalgebruik, zijn venijn en grote woorden, zit prominent in het voorste advocatenbankje bij de aanvang van de zitting, afgelopen dinsdag (14 mei). De lampen in de rechtszaal weerspiegelen op zijn glanzend kale hoofd. De aanwezigheid van de raadsman bevestigt berichten dat hij door niemand minder dan de Keniaanse vice-president William Ruto is gevraagd om zijn advocatenteam te komen versterken. Dat is om meerdere redenen pikant. Ruto gold juridisch als tegenpartij van Khans eigen cliënt, topambtenaar Francis Muthaura, die onlangs opgelucht adem kon halen omdat de aanklachten tegen hem werden ingetrokken. Het was de ICC-hoofdaanklager zelf die op 11 maart in een dramatische videoboodschap verklaarde dat het onmogelijk was een proces te voeren tegen Muthaura. De redenen voor het schrappen van de zaak waren overigens schokkend: getuigen à charge werden geïntimideerd en zelfs gedood, een cruciale getuige had toegegeven te zijn omgekocht, en in het algemeen blokkeerde de Keniaanse staat het strafrechtelijk onderzoek door de investigators van het strafhof.

Na het vervallen van de zaak tegen zijn cliënt is strafpleiter Khan dus overgestapt naar de ploeg van topadvocaat David Hooper. Dat belooft wat voor de processen, die al hadden moeten beginnen maar telkens worden uitgesteld.

Even terugspoelen. Eind 2010 maakte de toenmalige ICC-hoofdaanklager bekend zes Kenianen (drie politici, twee hoge ambtenaren en een journalist) te willen vervolgen wegens misdrijven tegen de menselijkheid tijdens het geweld na de verkiezingen van 2007. Het strafhof besloot de zaken tegen de verdachten volgens de etnisch-politieke scheidslijnen van de strijdende groepen te splitsen in: Kenia 1 (Ruto, Sang en Kosgey) en Kenia 2 (Kenyatta, Muthaura, Ali). In 2012 echter oordeelden de rechters dat er tegen twee verdachten onvoldoende bewijs was. Zo bleven er vier over. Tot twee maanden geleden de aanklachten tegen topambtenaar Muthaura werden geschrapt en het aantal verdachten slonk naar: drie.

De strafpleiters, die in de rechtszaal als een beschermwal om Ruto zitten, hebben er duidelijk lol in. Hooper, Khan en hun teamleden lachen breeduit. Tot de drie rechters binnenkomen en iedereen in een plechtige stilte opstaat, buigt en weer gaat zitten.

Met het duo Hooper&Khan beschikt William Ruto, nog afgezien van zijn enorme macht als vice-president, over een waar power house aan advocaten. Hooper&Khan, die tot de wereldtop behoren, vormen een geduchte tegenstander voor de aanklagers die toch al onder zware druk staan. Niet alleen vanwege de veiligheidsproblemen die hun getuigen ondervinden. Onlangs kregen de aanklagers een ferme tik op de vingers van de rechters, die zware kritiek hebben op de manier waarop het strafrechtelijk onderzoek tegen de Keniaanse president Uhuru Kenyatta – die als enige verdachte in Kenia 2 is overgebleven  - verloopt. Sterker, een rechter trok zich terug. Formeel omdat ze tijdelijk aan de zaak was toegevoegd en het te druk heeft met andere bezigheden. Maar het vermoeden is dat haar onvrede een grote rol bij haar besluit speelde. De kritiek op het werk van de aanklagers in Kenia 2 straalt ook af op Kenia 1.

Als de zitting is geopend, blijkt Khan inderdaad het woord te voeren. Hij trapt af. Het advocatenteam eist dat Ruto straks, als het proces in de nabije toekomst van start gaat, niet bij zittingen aanwezig hoeft te zijn. Als vice-president verkeert hij immers in de ‘unieke positie’ dat hij de ‘grondwettelijke verplichting’ heeft om zijn volk te dienen, en die rol moet hij combineren met de rechtszaak tegen hem. Khan’s betoog draait om het woordje ‘shall’ in artikel 63-1 van het Statuut van Rome, het basisdocument voor het functioneren van het strafhof. ‘The accused shall be present during the trial.’ Wat betekent dat zinnetje nu precies? Voor Khan is het duidelijk: Voor de verdachte is het niet een ‘plicht’ om een proces bij te wonen, maar een ‘recht.’ Hij mag dus ook afwezig zijn. Het advocatenteam en cliënt Ruto kijken met een tevreden blik naar Khan, die nu echt warm begint te lopen. De strafpleiter opent zijn aanval op het strafrechtelijk onderzoek dat hij ‘massively grotesquely insufficient’ noemt. De aanklagers zouden getuigen op een extreem laat moment hebben gehoord, passages en namen in documenten die uit veiligheidsoverwegingen onleesbaar zijn gemaakt blijven veel te lang geheim voor de verdediging, en de duizenden pagina’s bewijsmateriaal worden veel te laat vrijgegeven. We hebben te maken met ‘an unilateral withholding of evidence,’ stelt het verbale kanon Khan. Hij heeft er geen twijfel over: ‘This case is falling apart.’

Als Khan klaar is, is het vuurwerk wel voorbij. Daarna komt de bedaarde, maar scherpe advocaat van de aangeklaagde Keniaanse journalist Joshua Sang aan het woord. Ook hij heeft een waslijst aan klachten, en vraagt of de startdatum van het proces nog eens met een half jaar kan worden uitgesteld tot november.

Kort krijgen de aanklagers de tijd om te reageren. Het valt allemaal wel mee, vinden ze, met al die vertragingen en problemen waar de advocaten over klagen. Laten we eerst maar eens met het proces beginnen, en dan zien we wel verder, is de teneur van hun betoog.

Aan het einde van de zitting is er nog een kleine verrassing. Khan vraagt of zijn cliënt Ruto één minuutje mag spreken. De rechters gaan akkoord. De Keniaanse vice-president, smaakvol gekleed in een maatpak, staat op. Hij is gekomen, zegt hij, om elke twijfel weg te nemen over zijn bereidheid tot medewerking met het hof. ‘Omdat ik ten eerste geloof in mijn onschuld en ten tweede omdat ik geloof in het recht.’ Hij wijst er op dat hij zijn verplichtingen jegens het hof en zijn verantwoordelijkheden als vice-president in evenwicht zal moeten houden, om vervolgens enkele woorden aan de slachtoffers van het verkiezingsgeweld, inmiddels bijna zes jaar geleden, te wijden. Zij hebben het recht te weten wie achter de ‘leugens en de samenzweringen zitten, die door een netwerk zijn gecomponeerd.’ Aan Ruto zal het niet liggen. Hij zich inzetten voor ‘gerechtigheid en waarheid,’ zegt hij.

Met deze frase van de verdachte politicus is de zitting ten einde gekomen.

Buiten is het grijs en nat. In het bushokje naast de entree van het strafhof schuilen personeelsleden en bezoekers tegen de regen. Maar niet de dame op de witte gymschoenen die eenvoudig gekleed gaat in iets te wijde, weinig modieuze beige jas. Zij lijkt zich niet druk te maken over het weer. Uit haar tas pakt ze een boek, slaat het open en begint de pagina met Japanse karakters te lezen. Het is even goed kijken. Zonder haar toga is ze opeens nauwelijks herkenbaar. Maar ze is het echt: voorzittend rechter Kuniko Ozaki die net de zitting in de Keniaanse zaak heeft geleid. Het is alsof de film voorbij is, we uit de bioscoop stappen en weer even moeten wennen aan het daglicht voor we in die andere wereld van het dagelijks leven stappen. De tengere magistraat, werkzaam bij een van de belangrijkste internationale hoven, wacht in de regen geduldig op de bus, en zal weldra onopvallend in de massa opgaan.

The anxious warlord and the friendly judge

‘How would he look like?’ Full of expectations my neighbor at the public gallery is asking the question, that is on everybody’s lips. The flyer of the International Criminal Court (ICC) still has an old photo with Bosco Ntaganda wearing a green baret, a green military uniform, holding two handphones in his left hand. That life as a commander in Eastern Congo is gone. Monday morning 18 March 2013 the fugitive warlord knocked on the door of the American embassy in Kigali, with the urgent request to be taken to the ICC in The Hague. From that moment everything moved fast.

Eight days later Ntaganda is appearing before the ICC-judge. Outside the court no demonstrations of fans or foes, like happened with other suspects. Inside on the public gallery there are even empty seats. There is much less interest for an initial appearance than before. It is almost business as usual.

The green curtains go up, while the judge enters. The visitors on the public gallery are getting up from their seats, just like the prosecuters, lawyers and court officials who are safely behind bullet free glass in the court room. When judge Ekaterina Trendafilova takes her seat, everybody follows. Only then I have full view of The Terminator, as the suspect is nicknamed. In the dock I see a timid man, shoulders down, sitting between two guards. His hands somewhere on his lap. He looks down. His eyes blinking, and moving from right to left. He makes an anxious and nervous impression. Confused in this strange world, where all eyes are gazing at him. In nothing he looks like the fearful warlord.

The dark suit he is wearing was clearly a rush job. The jacket is too tight around the breast, for the rest it is a bit wide and long. Ntaganda has the round face and the relatively small eyes, that I saw a day earlier in a clip of Human Rights Watch. ‘He is a predator,’ says the voice of a Congolese man. ‘He executes and kills everything. He devastates. He ravages.’ Others tell about the bloodbath in Kiwanja, where in 2008 more than 150 people were slaugthered on the orders of Ntaganda. On less than a kilometer distance of the base of UN-blue helmets. A boy of eleven tells how he was kidnapped in 2010 by Ntaganda’s men to become a childsoldier and was forced to fight. ‘We were tortured, to toughen us up.’

Judge Trendfilova – her hair neatly resting on the shoulders, modest mascara and lipstick – gives two photographers exactly 1,5 minutes to make a picture of this historic moment. Peter Dejong of press agency AP points a gigantic telelens to the suspect. Ntaganda looks down, and tries to avoid the eye of the camera. Only when he thinks the photographers have changed their attention, he looks up. Dejong then captures his face. Craftmanship, in just a few seconds.

The court officer reads the charges. War crimes (seven counts) and crimes against humanity (three counts) in Congo for: enlisting, conscripting and using children in hostilities, murder, attacks on civilians, rape and sexual slavery, pillaging and persecution.

In the public gallery people chuckle when Trendafilova explains to the suspect she will not just ask his identity, but also his profession.

Ntaganda stands up when he addresses the judge. With a kind attitude Trendafilova, who has developed faint blushes on her cheecks, tries to create an atmosphere of safety. But the suspect does not look at her. His voice sounds remarkably soft when he speaks. In Kinyarwanda, the language he feels most comfortable with. ‘My name is Bosco Ntaganda. I only received two names from my parents.’ I think about the people who conceived him. Bosco son was born on the 5th of November 1973, in Rwanda, where Tutsi’s like his family were facing increasing difficulties. On his 17th he left for Uganda to join the Tutsi rebel movement of Paul Kagame, current president of Rwanda. After the genocide Ntaganda joined the Tutsi troops to hunt down Hutu-killers who had fled to Congo.

Somewhere during those long years in combat he must have gotten of the track. Fighting for what might have been a just cause became war crimes

‘I was a soldier, in Congo,’ he says.

That was your profession, Trendafilova checks to be sure. Her English words, being translated into French and then to Kinyarwanda, arrive with a delay.

‘Yes. That was my profession.’

Then there is a misunderstanding: ‘I declare not guilty of the crimes I am charged with.’

Trendafilova looks with a gentle smile to Ntaganda. ‘I don’t want to interrupt you, because I want you to feel at ease.’ The judge, who is known for her strictness, explains this is not the moment for him to explain his position. In the next hearings there will be ample time for that, says Trendafilova.

How confusing is this setting? How do we relate to the man who represents evil? Trendafilova answers that question with her humane attitude. She points to the principle: innocent until proven guilty. My thoughts drift to countries where suspects are being tortured, like Ntaganda as warlord confronted with prisoners might have ordered himself. How comforting the idea that, with all serious criticism possible on the ICC, human rights are at least taken seriously here.

Ntaganda’s lawyer actually does have a complaint. His conversation with his client was disturbed and cut off by prison officials.

Unacceptable, reacts Trendafilova. Every suspect has the right to confidential consultation with his defence counsel.

The lawyer from Paris also announces he will soon demand temporary release for his client. Slowly Ntaganda starts to relax. He moves his shoulders, looks around, takes his pen and notes something down.

After 50 minutes the hearing is over.

Later in the media centre I meet an ICC official. He refers to the banality of evil, the concept developed by philosopher Hannah Arendt when she had reported on the Eichmann trial. ‘When you take people out of their context, then scenes like you saw today can happen,’ the offical says.

Peter Dejong shows me his pictures of Ntaganda on his laptop. I see an ordinary man, who in another circumstances could have passed me on the street. Not an unpleasant face. With a small moustache. On one of the pictures I see the big guard, his broad arms folded, sitting next to the suspect.

In the meantime the colleagues of the international press agencies are busy packing their equipment. They talk about the next assignment: an important soccer match that same evening.

Later I read the result on internet: ‘The Netherlands wipes out Romanians.’

De angstige krijgsheer en de vriendelijke rechter

‘Hoe zou hij er nú uitzien?’ Vol verwachting stelt mijn buurman naast me op de publieke tribune de vraag, die op ieders lippen ligt. Op de flyer van het Internationaal Strafhof staat nog een oude foto. Bosco Ntaganda heeft er een groene baret op, draagt een groen militair uniform en heeft twee mobiele telefoons in zijn linkerhand. Dat leven als commandant in Oost-Congo is definitief voorbij. De voortvluchtige krijgsheer klopte maandagochtend (18 maart) aan bij de Amerikaanse ambassade in Kigali met het verzoek overgebracht te worden naar het Internationaal Strafhof in Den Haag. Daarna ging alles razendsnel.

Acht dagen later wordt Ntaganda voorgeleid. Buiten geen demonstraties van aanhangers of tegenstanders, zoals met andere verdachten gebeurt. Op de publieke tribune zijn nog stoelen vrij. Een voorgeleiding van een verdachte trekt veel minder bekijks dan vroeger. Het is al bijna gewoon geworden.

De groene luxaflex gaan omhoog terwijl de rechter binnenkomt. De bezoekers op de publieke tribune staan op, net als de aanklagers, advocaten en functionarissen die achter het kogelvrij glas zitten. Als magistraat Ekaterina Trendafilova gaat zittten, volgt de hele zaal. Pas dan heb ik vol zicht op The Terminator, zoals zijn bijnaam luidt. In het beklaagdenbankje zie ik een timide man, die ineengedoken tussen twee bewakers op zijn stoel zit. Handen ergens verloren op zijn schoot. Hij kijkt naar beneden. Zijn ogen knipperen, en schieten heen en weer. Hij maakt een nerveuze en bange indruk. Ontredderd in deze vreemde wereld, waar alle ogen op hem zijn gericht. In niets de angstaanjagende krijgsheer. Zo heb ik nog nooit een verdachte meegemaakt in deze rechtszaal.

Het donkere kostuum dat Ntaganda draagt was duidelijk een haastklus. Het colbert past net niet. Het zit te strak om de borst, terwijl de rest te breed en te lang is. Ntaganda heeft het ronde gezicht en de relatief kleine ogen, zoals ik een dag eerder op een filmpje van Human Rights Watch had gezien. ‘Het is een roofdier,’ zegt een Congolese mannenstem in het Frans. ‘Hij executeert, en doodt alles. Hij verwoest alles.’ Anderen vertellen over het bloedbad in Kiwanja, waar in 2008 meer dan 150 mensen werden gedood op bevel van Ntaganda. Op minder dan een kilometer afstand van een basis van VN-blauwhelmen. Een jongetje van elf jaar vertelt hoe hij in 2010 door Ntaganda’s mannen werd ontvoerd, en als kindsoldaat moest meevechten. ‘We werden gemarteld, zodat we harder zouden worden.’

Rechter Trendfilova – haar gekapte haar keurig over de schouders gedrapeerd, bescheiden mascara en lippenstift – geeft twee fotografen exact 1,5 minuut de kans om het historische moment vast te leggen. Peter Dejong van persbureau AP richt een gigantische telelens op de verdachte. Ntaganda kijkt naar beneden, en probeert het vizier te ontwijken. Pas als hij denkt dat de fotografen hun aandacht hebben verlegd, kijkt hij op, en weet Dejong zijn blik te vangen. Staaltje vakmanschap, in luttele seconden.

De griffier leest de aanklachten voor. Oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid in Congo: het inzetten van kindsoldaten, moord, aanvallen op burgers, verkrachting, seksuele slavernij, plundering en vervolging.

Op de publieke tribune klinkt gegniffel als Trendafilova uitlegt dat ze straks niet alleen
zijn identiteitsgegevens, maar ook naar zijn beroep zal vragen.

Ntaganda staat op als hij de rechter toespreekt. Met haar vriendelijkheid probeert Trendafilova een sfeer van veiligheid te creëren. Maar de verdachte lijkt haar niet aan te durven kijken. Zijn stem klinkt opmerkelijk zacht. In het Kinyarwanda, de taal die hij het beste beheerst. ‘Mijn naam is Bosco Ntaganda, ik heb maar twee namen van mijn ouders gekregen.’ Ik denk aan de mensen die hem op de wereld zetten. Ntaganda werd op geboren op 5 november 1973, in Rwanda waar Tutsi’s zoals hij steeds verder in de verdrukking kwamen. Op zijn 17^de trok hij naar Uganda om zich te voegen bij het Tutsi-rebellenleger van Paul Kagame. Na de genocide behoorde Ntaganda tot de troepen die jacht maakten op de Hutu-massamoordenaars die naar Congo waren gevlucht.

Ergens in die lange oorlogsjaren moet hij zijn ontspoord. Strijden voor wat wellicht een goede zaak leek, veranderde in oorlogsmisdrijven.

‘Ik was soldaat in Congo,’ legt hij kort uit.

Dat was uw beroep, vraagt Trendafilova voor de zekerheid. Haar Engels woorden, die via het Frans worden vertaald in het Kinyarwanda, komen met vertraging aan.

‘Ja. Dat was mijn beroep.’

Er ontstaat een misverstand als hij even later uitlegt: ‘Ik ben onschuldig aan de misdrijven waarvan ik verdacht wordt.’

‘Ik wil u liever niet interrumperen, want ik wil dat u zich op uw gemak voelt,’ glimlacht Trendafilova zachtaardig. De rechter die strikt en streng kan zijn, heeft lichte blosjes op haar wangen. Ze legt uit dat dit niet het moment waarop hij zijn positie kenbaar hoeft te maken. Daar is in latere zittingen tijd genoeg voor.

Hoe verwarrend zijn deze beelden en scènes? Hoe moeten wij ons verhouden tot een man die het grote kwaad vertegenwoordigt? Trendafilova geeft met haar humane bejegening het antwoord. Ze wijst op het principe: onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Mijn gedachten gaan naar al die landen waar verdachten worden gefolterd, zoals Ntaganda als krijgsheer waarschijnlijk zelf bij gevangenen zou hebben bevolen. Hoe geruststellend is het dat hier, met alle kritiek die er op het strafhof mogelijk is, wel mensenrechten gelden.

Ntaganda’s advocaat heeft wel een klacht. Zijn gesprek met zijn cliënt werd door gevangenispersoneel afgebroken.

Ontoelaatbaar, stelt Trendafilova resoluut, elke verdachte heeft recht op vertrouwelijk overleg met zijn raadsman.

Ook kondigt de Parijse advocaat aan dat hij binnenkort voorlopige invrijheidstelling zal gaan eisen.

Langzaam ontspant Ntaganda. Hij herschikt zijn schouders, kijkt wat om zich heen, maakt met zijn tong zijn lippen nat, pakt zijn pen en schrijft iets op.

Na 50 minuten is de zitting voorbij.

Later in het mediacentrum spreek ik een ICC-functionaris. Hij refereert aan de banaliteit van het kwaad, beschreven door de filosofe Hannah Arendt naar aanleiding van het Eichmann-proces. ‘Als je mensen uit hun context haalt, dan kan gebeuren wat we vandaag hebben gezien.’

Peter Dejong toont me op zijn computer zijn portretten van Ntaganda. Ik kijk naar een gewone man, die je op straat tegen zou kunnen komen. Geen onaardig gezicht. Met een licht snorretje. Op een van de foto’s zie ik de forse bewaker, armen breeduit over elkaar, naast de veel kleinere Ntaganda zitten.

Inmiddels zijn de collega’s van de internationale persbureaus bezig om hun spullen te pakken. Ze bespreken hun volgende klus: vanavond een belangrijke voetbalwedstrijd. De uitslag lees ik later op internet: ‘Nederland hakt Roemenen in de pan.’

‘Een nieuwe familie’

Verbaasde medewerkers van de Amerikaanse ambassade in de Rwandese hoofdstad Kigali zagen maandagochtend een ongenode gast voor de deur staan. Het bleek om niemand minder dan de gevreesde krijgsheer Bosco Ntaganda te gaan, tegen wie al jaren een internationaal arrestatiebevel liep. Bijnaam: The Terminator. Een titel die hij niet voor niets heeft. Ntaganda had een opmerkelijk verzoek. Hij vroeg de Amerikanen om hulp. Hij wilde overgebracht worden naar het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat hem sinds 2006 zoekt wegens oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid, gepleegd tijdens de oorlogen in het oosten van Congo. Het spel was voorbij. Een krijgsheer, die sinds zijn tienerjaren in de oorlog zit, geeft zich niet zo maar over. Ntaganda had net een machtsstrijd binnen de militiegroep M23 verloren. Blijkbaar waren er geen machtige vrienden meer die hem konden beschermen. De keuze was overzichtelijk geworden: de dood of het strafhof.

De diplomatieke machinerie kwam meteen op gang. Rwanda, dat er van beschuldigd wordt Ntaganda en zijn militiegroepen jarenlang te hebben gesteund, liet meteen weten zijn uitlevering aan Den Haag niet te zullen blokkeren. De Nederlandse en Amerikaanse autoriteiten zorgden voor de aftocht. Gisteren (vrijdag 22 maart) werd de krijgsheer in een vliegtuig ingecheckt. Vannacht arriveerde hij bij de gevangenis van Scheveningen, waar een speciaal blok is ingericht voor de verdachten van het internationaal strafhof.

Hoe gaat zoiets? Meteen na aankomst worden nieuwe gedetineerden medisch en psychisch onderzocht. Ntaganda krijgt, tenzij hij met volle koffers reisde, ook twee herenkostuums. Om te zorgen dat hij straks netjes in de rechtszaal verschijnt. ‘Het gaat om hun waardigheid,’ vertelde Marc Dubuisson, Directeur van de Division of Court Services van het ICC, in een interview dat ik in 2011 met hem had.

Ook heeft hij een advocaat nodig, want dinsdagmorgen wordt hij al voorgeleid. In de rechtszaal zullen de aanklachten worden voorgelezen. Concreet wordt Ntaganda beschuldigd van: moord, verkrachting, het ronselen, trainen en inzetten van kindsoldaten tijdens gevechten, seksuele slavernij, aanvallen tegen burgers, plundering. De rechters checken zijn identiteit en of hij de zittingen in een van de officiële talen van het hof kan volgen. Mocht hij niet in staat zijn een advocaat te betalen, kan het ICC die taak op zich nemen. Per cliënt betaalt het hof 40.000 euro per maand, ofwel een half miljoen euro per jaar, voor de kosten voor de verdediging. De kans dat Ntaganda insolvabel wordt verklaard, is echter klein. Er zijn berichten dat hij in Congo een vermogen verdiende, met bijvoorbeeld mijnbouw-deals. Onder het oog van internationale blauwhelmen placht hij te dineren in restaurants en was hij vaak op de tennisbanen van Goma te zien. Hij huurde ook wel eens een half hotel af.

Aan dat leven is een einde gekomen. De komende maanden zal Ntaganda niet in de rechtszaal te zien zijn, maar uitsluitend verblijven in het ICC-blok, dat twaalf cellen telt. Hij komt er terecht in een kleine Congolese gemeenschap van verdachten. De meesten kennen elkaar van de slagvelden van Ituri. Thomas Lubanga Dyilo, die vorig jaar tot 14 jaar gevangenisstraf werd veroordeeld, was zijn partner in crime. De twee krijgsheren behoorden tot het leiderschap van de militiebeweging UPC. Ook zal hij er zijn doodsvijand Germain Katanga tegenkomen. Dan is er nog de vroegere vice-president van Congo, Jean-Pierre Bemba Gombo, die het als enige druk heeft met zittingen. Het voormalige staatshoofd van Ivoorkust, Laurent Gbagbo, heeft er een cel. Ook schijnt Charles Taylor er nog altijd te zitten. De voormalige Liberiaanse president is geen strafhof-gevangene, maar is veroordeeld door het Special Court for Sierra Leone.

Ze kunnen het goed met elkaar vinden, vertelde Dubuisson indertijd. ‘Het is net een familie.’

Wat Dubuisson in het interview niet vertelde, is dat er in het cellenblok nog een aantal andere gevangenen zit. Zij zijn geen verdachten van het strafhof of een ander internationaal tribunaal. Het gaat om drie Congolezen uit Ituri, die jaren zonder vorm van proces in Congolese gevangenissen zaten en in maart 2011 als gedetineerden tijdelijk werden uitgeleend om als getuigen à décharge op te treden in rechtszaken tegen Ituri-verdachten Germain Katanga en Mathieu Ngudjolo Chui (die overigens afgelopen december wegens gebrek aan bewijs is vrijgelaten). Omdat de getuigen zich tijdens hun verklaringen kritisch hebben uitgelaten over de Congolese autoriteiten, onder wie president Kabila, vrezen ze bij terugkomst in Congo voor hun leven. Inmiddels hebben ze in Nederland asiel aangevraagd. Tot nu toe zonder veel succes.

Het regime in het detentiecentrum is soepel. Alleen ’s avonds moeten de gevangenen naar hun cel. Overdag kunnen ze zich vrij bewegen. ‘We doen alles om te zorgen dat hun leven zoveel mogelijk op het normale bestaan lijkt,’ vertelde Dubuisson. De gedetineerden kunnen sporten. Het strafhof organiseert muziek-, schilder- en taallessen. ‘Ze spreken graag Frans, maar ze leren allemaal Engels.’ Ook om te kunnen communiceren met de Nederlandse bewakers, die in dienst van het Nederlandse ministerie van Justitie zijn. Het strafhof vraagt altijd om bewakers, die affiniteit met andere culturen hebben, en Engels maar nog liever Frans spreken.

Het detentiecentrum is eigendom van de Nederlandse Staat. Het strafhof heeft met Nederland een ‘product&prijs-overeenkomst’ gesloten. Eén cel kost 500 euro per dag (dat was in 2011, het is vast al wel duurder geworden). ‘De prijs van een uitstekend hotel,’ lacht Dubuisson. ‘We hebben 12 cellen en 365 dagen.’ Dus jaarlijks betaalt het strafhof voor de detentie bijna 2,2 miljoen euro aan Nederland. Alles wat buiten de afspraken valt, wordt extra in rekening gebracht. Neem de familiebezoeken, iets waarvoor niet alleen Dubuisson, maar vooral de president van het hof zich sterk heeft gemaakt. Voor het gezin van Bemba dat in België woont, is een bezoekje geen probleem. Maar zie maar eens vanuit een afgelegen oord als het Congolese stadje Bunia naar Nederland te komen. Alleen al het krijgen van een paspoort, laat staan een visum, is moeilijk. ‘De kinderen hoeven niet te betalen voor een fout die hun vader mogelijk heeft begaan,’ vindt Dubuisson. Hij wist Duitsland te bewegen om voor deze reizen te betalen. Inmiddels hebben alle verdachten hun familie op bezoek gehad. Dubuisson maakte zich ook sterk voor een aparte ruimte voor ‘privébezoek’ waar gevangenen intiem samen kunnen zijn met hun echtgenoten. Sanitair is dan wel het minimum aan voorzieningen. Ook voor die aanpassingen presenteerde de Nederlandse regering de rekening. ‘Het strafhof heeft hier zelf voor betaald.’ (Het is algemeen bekend dat Charles Taylor, die al jaren vast zit, niet lang geleden een baby heeft gekregen).

Universitair docent Denis Abels, die aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) promoveerde op detentie bij internationale straftribunalen, waarschuwt dat isolement van gevangenen een groot probleem is. Omdat ze ver van familie en vrienden wonen, zijn gedetineerden op elkaar aangewezen. Overigens is zijn algemene oordeel redelijk positief. ‘Het behoort tot een van de beste detentiecentra ter wereld. Maar op deelgebieden kan het wel iets beter.’

In het begin was het menu een groot probleem. De Afrikanen baalden van het feit dat ze in plaats van brood, kaas, melk en Hollandse pot geen Afrikaanse gerechten konden krijgen. ‘We hebben hier meer dan zes jaar voor gevochten,’ legde Dubuisson uit. Eindelijk staan er op de bestellijst met producten die de gedetineerden kunnen kopen, ook ingrediënten waarmee ze een Afrikaanse maaltijd kunnen bereiden. ‘Inderdaad, ze koken bijna elke dag,’ aldus Dubuisson. Sommige verdachten hebben een hele culinaire ontwikkeling doorgemaakt. Ze bakken zelfs. In de gevangenis geurt het regelmatig naar cake. Ook hebben ze andere huiselijke bezigheden. De gevangenen doen zelf hun was. Hun pakken kunnen ze twee maal per maand laten stomen.

Ook een eigen computer behoort tot het pakket. ‘We zijn een e-hof,’ zeit Dubuisson. De dossiers van de rechtszaken zijn in elektronische vorm. Maar omdat in afgelegen plaatsjes in Congo de computer nauwelijks is doorgedrongen, moeten sommige gevangenen eerst op les. Vrij surfen op het internet is er echter niet bij. De computer die de verdachten op hun cel hebben, heeft slechts één lijn: met het strafhof. Als de gevangenen schriftelijk met hun familie willen communiceren, moeten ze ouderwets met de hand een brief schrijven. Onderzoeker Abels hekelt daarbij de praktijk dat ‘alle post automatisch wordt gecontroleerd.’

Dubuissons grootste zorg is dat iemand overlijdt, door een natuurlijke dood of zelfmoord. Depressie ligt op de loer. ‘Je ziet dat gevangenen zich beter voelen als ze een goed resultaat bij de zittingen in de rechtszaal hebben, of als er een kans is dat ze vrijkomen. Maar als dan het beroep negatief is, en ze moeten toch vast blijven zitten, zijn ze natuurlijk vreselijk down. Als er tekenen zijn dat het niet goed gaat, als iemand bijvoorbeeld niet wil praten en zich opsluit in de cel, roepen we meteen de medische eenheid er bij. We kunnen uit voorzorg infrarood in de cel aanzetten, zodat we hun toestand in de gaten kunnen houden.’

Maar Abels, die zelf nooit toegang kreeg tot de detentiecentrum van het strafhof, vindt dat het strafhof veel te ver gaat door gevangenen bij aankomst standaard af te zonderen en in een speciale cel te plaatsen waar ze zichzelf niets aan kunnen doen. ‘Zo’n besluit moet gebaseerd zijn op het oordeel van een arts. Want er zijn ook gevangenen die juist op hun gemak raken door contact met andere gedetineerden,’ stelde Abels.

Dubuisson vertelde dat hij een in de drie weken de gevangenen bezoekt. ‘Ze maken deel uit van de gemeenschap van gedetineerden en hebben gedeelde belangen. Allemaal proberen ze de kwaliteit van het voedsel te verbeteren of meer tijd voor bellen te krijgen. Ze zijn allen bezorgd om hun familie. Misschien heeft een kind een ongeluk gehad, of je realiseert je dat je vrouw al die tijd alleen is.’

Het is zijn taak om zich neutraal op te stellen, vertelde Dubuisson. De rechter zal uiteindelijk een oordeel over de gevangenen uitspreken. ‘Misschien zijn er mensen die vinden dat het moordenaars zijn. Maar het zijn personen die zich volstrekt normaal gedragen. Ze zijn buitengewoon intelligent en hebben allemaal charisma. Het zijn niet voor niets leiders. Je kunt een uitstekend conversatie met hen hebben.’ De gedetineerden kijken naar zenders met programma’s over Afrika en ‘als echte mannen’ volgen ze zoveel mogelijk sportuitzendingen. Via de BBC krijgen ze het wereldnieuws. Zoals ze indertijd, nog op vrije voeten, ook als president en vice-president gewend waren. Bemba, die een groot deel van zijn leven in België woonde, het land waar Dubuisson oorspronkelijk vandaan komt, volgt de ontwikkelingen op de voet. ‘Hij weet tot in detail wat er in België gebeurt, en is vaak beter op de hoogte dan ik.’

De gedetineerden zitten alleen gedurende hun voorarrest en proces in de Scheveningse gevangenis. Hoe het daarna moet, is niet in alle scenario’s duidelijk. De rechters buigen zich nu over het beroep dat partijen in de zaak Lubanga hebben aangespannen. Als een verdachte veroordeeld wordt tot een celstraf, zal hij die uitzitten in een ander land. Mocht het vrijspraak worden, dan mag de ex-gedetineerde niet in Nederland blijven. De Nederlandse autoriteiten zullen hem naar de grens of Schiphol brengen. Maar wat te doen als terugkeer naar het eigen land te gevaarlijk is? Daar is nog geen oplossing voor, stelde Dubuisson toen. ‘We zullen dan een derde land moeten vinden.’ In 2011 had zich in ieder geval geen enkele staat gemeld die vrijgesproken ex-gevangenen op wil nemen.

Dat is precies wat er is gebeurd met Ngudjolo. Nadat hij vanaf het detentiecentrum naar de luchthaven werd vervoerd, om uitgezet te worden naar Congo, vroeg de ex-verdacht asiel aan. Vanaf kerst verbleef Ngudjolo in detentie op Schiphol. In het voorjaar gelastte de Nederlandse rechter echter zijn vrijlating en eiste dat de Nederlandse staat hem een schadevergoeding zou geven omdat hij veel te lang had vastgezeten. Inmiddels verblijft Ngudjolo ergens op een geheim adres in Nederland. In afwachting van het antwoord op zijn asielverzoek.