The anxious warlord and the friendly judge

‘How would he look like?’ Full of expectations my neighbor at the public gallery is asking the question, that is on everybody’s lips. The flyer of the International Criminal Court (ICC) still has an old photo with Bosco Ntaganda wearing a green baret, a green military uniform, holding two handphones in his left hand. That life as a commander in Eastern Congo is gone. Monday morning 18 March 2013 the fugitive warlord knocked on the door of the American embassy in Kigali, with the urgent request to be taken to the ICC in The Hague. From that moment everything moved fast.

Eight days later Ntaganda is appearing before the ICC-judge. Outside the court no demonstrations of fans or foes, like happened with other suspects. Inside on the public gallery there are even empty seats. There is much less interest for an initial appearance than before. It is almost business as usual.

The green curtains go up, while the judge enters. The visitors on the public gallery are getting up from their seats, just like the prosecuters, lawyers and court officials who are safely behind bullet free glass in the court room. When judge Ekaterina Trendafilova takes her seat, everybody follows. Only then I have full view of The Terminator, as the suspect is nicknamed. In the dock I see a timid man, shoulders down, sitting between two guards. His hands somewhere on his lap. He looks down. His eyes blinking, and moving from right to left. He makes an anxious and nervous impression. Confused in this strange world, where all eyes are gazing at him. In nothing he looks like the fearful warlord.

The dark suit he is wearing was clearly a rush job. The jacket is too tight around the breast, for the rest it is a bit wide and long. Ntaganda has the round face and the relatively small eyes, that I saw a day earlier in a clip of Human Rights Watch. ‘He is a predator,’ says the voice of a Congolese man. ‘He executes and kills everything. He devastates. He ravages.’ Others tell about the bloodbath in Kiwanja, where in 2008 more than 150 people were slaugthered on the orders of Ntaganda. On less than a kilometer distance of the base of UN-blue helmets. A boy of eleven tells how he was kidnapped in 2010 by Ntaganda’s men to become a childsoldier and was forced to fight. ‘We were tortured, to toughen us up.’

Judge Trendfilova – her hair neatly resting on the shoulders, modest mascara and lipstick – gives two photographers exactly 1,5 minutes to make a picture of this historic moment. Peter Dejong of press agency AP points a gigantic telelens to the suspect. Ntaganda looks down, and tries to avoid the eye of the camera. Only when he thinks the photographers have changed their attention, he looks up. Dejong then captures his face. Craftmanship, in just a few seconds.

The court officer reads the charges. War crimes (seven counts) and crimes against humanity (three counts) in Congo for: enlisting, conscripting and using children in hostilities, murder, attacks on civilians, rape and sexual slavery, pillaging and persecution.

In the public gallery people chuckle when Trendafilova explains to the suspect she will not just ask his identity, but also his profession.

Ntaganda stands up when he addresses the judge. With a kind attitude Trendafilova, who has developed faint blushes on her cheecks, tries to create an atmosphere of safety. But the suspect does not look at her. His voice sounds remarkably soft when he speaks. In Kinyarwanda, the language he feels most comfortable with. ‘My name is Bosco Ntaganda. I only received two names from my parents.’ I think about the people who conceived him. Bosco son was born on the 5th of November 1973, in Rwanda, where Tutsi’s like his family were facing increasing difficulties. On his 17th he left for Uganda to join the Tutsi rebel movement of Paul Kagame, current president of Rwanda. After the genocide Ntaganda joined the Tutsi troops to hunt down Hutu-killers who had fled to Congo.

Somewhere during those long years in combat he must have gotten of the track. Fighting for what might have been a just cause became war crimes

‘I was a soldier, in Congo,’ he says.

That was your profession, Trendafilova checks to be sure. Her English words, being translated into French and then to Kinyarwanda, arrive with a delay.

‘Yes. That was my profession.’

Then there is a misunderstanding: ‘I declare not guilty of the crimes I am charged with.’

Trendafilova looks with a gentle smile to Ntaganda. ‘I don’t want to interrupt you, because I want you to feel at ease.’ The judge, who is known for her strictness, explains this is not the moment for him to explain his position. In the next hearings there will be ample time for that, says Trendafilova.

How confusing is this setting? How do we relate to the man who represents evil? Trendafilova answers that question with her humane attitude. She points to the principle: innocent until proven guilty. My thoughts drift to countries where suspects are being tortured, like Ntaganda as warlord confronted with prisoners might have ordered himself. How comforting the idea that, with all serious criticism possible on the ICC, human rights are at least taken seriously here.

Ntaganda’s lawyer actually does have a complaint. His conversation with his client was disturbed and cut off by prison officials.

Unacceptable, reacts Trendafilova. Every suspect has the right to confidential consultation with his defence counsel.

The lawyer from Paris also announces he will soon demand temporary release for his client. Slowly Ntaganda starts to relax. He moves his shoulders, looks around, takes his pen and notes something down.

After 50 minutes the hearing is over.

Later in the media centre I meet an ICC official. He refers to the banality of evil, the concept developed by philosopher Hannah Arendt when she had reported on the Eichmann trial. ‘When you take people out of their context, then scenes like you saw today can happen,’ the offical says.

Peter Dejong shows me his pictures of Ntaganda on his laptop. I see an ordinary man, who in another circumstances could have passed me on the street. Not an unpleasant face. With a small moustache. On one of the pictures I see the big guard, his broad arms folded, sitting next to the suspect.

In the meantime the colleagues of the international press agencies are busy packing their equipment. They talk about the next assignment: an important soccer match that same evening.

Later I read the result on internet: ‘The Netherlands wipes out Romanians.’

De angstige krijgsheer en de vriendelijke rechter

‘Hoe zou hij er nú uitzien?’ Vol verwachting stelt mijn buurman naast me op de publieke tribune de vraag, die op ieders lippen ligt. Op de flyer van het Internationaal Strafhof staat nog een oude foto. Bosco Ntaganda heeft er een groene baret op, draagt een groen militair uniform en heeft twee mobiele telefoons in zijn linkerhand. Dat leven als commandant in Oost-Congo is definitief voorbij. De voortvluchtige krijgsheer klopte maandagochtend (18 maart) aan bij de Amerikaanse ambassade in Kigali met het verzoek overgebracht te worden naar het Internationaal Strafhof in Den Haag. Daarna ging alles razendsnel.

Acht dagen later wordt Ntaganda voorgeleid. Buiten geen demonstraties van aanhangers of tegenstanders, zoals met andere verdachten gebeurt. Op de publieke tribune zijn nog stoelen vrij. Een voorgeleiding van een verdachte trekt veel minder bekijks dan vroeger. Het is al bijna gewoon geworden.

De groene luxaflex gaan omhoog terwijl de rechter binnenkomt. De bezoekers op de publieke tribune staan op, net als de aanklagers, advocaten en functionarissen die achter het kogelvrij glas zitten. Als magistraat Ekaterina Trendafilova gaat zittten, volgt de hele zaal. Pas dan heb ik vol zicht op The Terminator, zoals zijn bijnaam luidt. In het beklaagdenbankje zie ik een timide man, die ineengedoken tussen twee bewakers op zijn stoel zit. Handen ergens verloren op zijn schoot. Hij kijkt naar beneden. Zijn ogen knipperen, en schieten heen en weer. Hij maakt een nerveuze en bange indruk. Ontredderd in deze vreemde wereld, waar alle ogen op hem zijn gericht. In niets de angstaanjagende krijgsheer. Zo heb ik nog nooit een verdachte meegemaakt in deze rechtszaal.

Het donkere kostuum dat Ntaganda draagt was duidelijk een haastklus. Het colbert past net niet. Het zit te strak om de borst, terwijl de rest te breed en te lang is. Ntaganda heeft het ronde gezicht en de relatief kleine ogen, zoals ik een dag eerder op een filmpje van Human Rights Watch had gezien. ‘Het is een roofdier,’ zegt een Congolese mannenstem in het Frans. ‘Hij executeert, en doodt alles. Hij verwoest alles.’ Anderen vertellen over het bloedbad in Kiwanja, waar in 2008 meer dan 150 mensen werden gedood op bevel van Ntaganda. Op minder dan een kilometer afstand van een basis van VN-blauwhelmen. Een jongetje van elf jaar vertelt hoe hij in 2010 door Ntaganda’s mannen werd ontvoerd, en als kindsoldaat moest meevechten. ‘We werden gemarteld, zodat we harder zouden worden.’

Rechter Trendfilova – haar gekapte haar keurig over de schouders gedrapeerd, bescheiden mascara en lippenstift – geeft twee fotografen exact 1,5 minuut de kans om het historische moment vast te leggen. Peter Dejong van persbureau AP richt een gigantische telelens op de verdachte. Ntaganda kijkt naar beneden, en probeert het vizier te ontwijken. Pas als hij denkt dat de fotografen hun aandacht hebben verlegd, kijkt hij op, en weet Dejong zijn blik te vangen. Staaltje vakmanschap, in luttele seconden.

De griffier leest de aanklachten voor. Oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid in Congo: het inzetten van kindsoldaten, moord, aanvallen op burgers, verkrachting, seksuele slavernij, plundering en vervolging.

Op de publieke tribune klinkt gegniffel als Trendafilova uitlegt dat ze straks niet alleen
zijn identiteitsgegevens, maar ook naar zijn beroep zal vragen.

Ntaganda staat op als hij de rechter toespreekt. Met haar vriendelijkheid probeert Trendafilova een sfeer van veiligheid te creëren. Maar de verdachte lijkt haar niet aan te durven kijken. Zijn stem klinkt opmerkelijk zacht. In het Kinyarwanda, de taal die hij het beste beheerst. ‘Mijn naam is Bosco Ntaganda, ik heb maar twee namen van mijn ouders gekregen.’ Ik denk aan de mensen die hem op de wereld zetten. Ntaganda werd op geboren op 5 november 1973, in Rwanda waar Tutsi’s zoals hij steeds verder in de verdrukking kwamen. Op zijn 17^de trok hij naar Uganda om zich te voegen bij het Tutsi-rebellenleger van Paul Kagame. Na de genocide behoorde Ntaganda tot de troepen die jacht maakten op de Hutu-massamoordenaars die naar Congo waren gevlucht.

Ergens in die lange oorlogsjaren moet hij zijn ontspoord. Strijden voor wat wellicht een goede zaak leek, veranderde in oorlogsmisdrijven.

‘Ik was soldaat in Congo,’ legt hij kort uit.

Dat was uw beroep, vraagt Trendafilova voor de zekerheid. Haar Engels woorden, die via het Frans worden vertaald in het Kinyarwanda, komen met vertraging aan.

‘Ja. Dat was mijn beroep.’

Er ontstaat een misverstand als hij even later uitlegt: ‘Ik ben onschuldig aan de misdrijven waarvan ik verdacht wordt.’

‘Ik wil u liever niet interrumperen, want ik wil dat u zich op uw gemak voelt,’ glimlacht Trendafilova zachtaardig. De rechter die strikt en streng kan zijn, heeft lichte blosjes op haar wangen. Ze legt uit dat dit niet het moment waarop hij zijn positie kenbaar hoeft te maken. Daar is in latere zittingen tijd genoeg voor.

Hoe verwarrend zijn deze beelden en scènes? Hoe moeten wij ons verhouden tot een man die het grote kwaad vertegenwoordigt? Trendafilova geeft met haar humane bejegening het antwoord. Ze wijst op het principe: onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Mijn gedachten gaan naar al die landen waar verdachten worden gefolterd, zoals Ntaganda als krijgsheer waarschijnlijk zelf bij gevangenen zou hebben bevolen. Hoe geruststellend is het dat hier, met alle kritiek die er op het strafhof mogelijk is, wel mensenrechten gelden.

Ntaganda’s advocaat heeft wel een klacht. Zijn gesprek met zijn cliënt werd door gevangenispersoneel afgebroken.

Ontoelaatbaar, stelt Trendafilova resoluut, elke verdachte heeft recht op vertrouwelijk overleg met zijn raadsman.

Ook kondigt de Parijse advocaat aan dat hij binnenkort voorlopige invrijheidstelling zal gaan eisen.

Langzaam ontspant Ntaganda. Hij herschikt zijn schouders, kijkt wat om zich heen, maakt met zijn tong zijn lippen nat, pakt zijn pen en schrijft iets op.

Na 50 minuten is de zitting voorbij.

Later in het mediacentrum spreek ik een ICC-functionaris. Hij refereert aan de banaliteit van het kwaad, beschreven door de filosofe Hannah Arendt naar aanleiding van het Eichmann-proces. ‘Als je mensen uit hun context haalt, dan kan gebeuren wat we vandaag hebben gezien.’

Peter Dejong toont me op zijn computer zijn portretten van Ntaganda. Ik kijk naar een gewone man, die je op straat tegen zou kunnen komen. Geen onaardig gezicht. Met een licht snorretje. Op een van de foto’s zie ik de forse bewaker, armen breeduit over elkaar, naast de veel kleinere Ntaganda zitten.

Inmiddels zijn de collega’s van de internationale persbureaus bezig om hun spullen te pakken. Ze bespreken hun volgende klus: vanavond een belangrijke voetbalwedstrijd. De uitslag lees ik later op internet: ‘Nederland hakt Roemenen in de pan.’

‘Een nieuwe familie’

Verbaasde medewerkers van de Amerikaanse ambassade in de Rwandese hoofdstad Kigali zagen maandagochtend een ongenode gast voor de deur staan. Het bleek om niemand minder dan de gevreesde krijgsheer Bosco Ntaganda te gaan, tegen wie al jaren een internationaal arrestatiebevel liep. Bijnaam: The Terminator. Een titel die hij niet voor niets heeft. Ntaganda had een opmerkelijk verzoek. Hij vroeg de Amerikanen om hulp. Hij wilde overgebracht worden naar het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat hem sinds 2006 zoekt wegens oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid, gepleegd tijdens de oorlogen in het oosten van Congo. Het spel was voorbij. Een krijgsheer, die sinds zijn tienerjaren in de oorlog zit, geeft zich niet zo maar over. Ntaganda had net een machtsstrijd binnen de militiegroep M23 verloren. Blijkbaar waren er geen machtige vrienden meer die hem konden beschermen. De keuze was overzichtelijk geworden: de dood of het strafhof.

De diplomatieke machinerie kwam meteen op gang. Rwanda, dat er van beschuldigd wordt Ntaganda en zijn militiegroepen jarenlang te hebben gesteund, liet meteen weten zijn uitlevering aan Den Haag niet te zullen blokkeren. De Nederlandse en Amerikaanse autoriteiten zorgden voor de aftocht. Gisteren (vrijdag 22 maart) werd de krijgsheer in een vliegtuig ingecheckt. Vannacht arriveerde hij bij de gevangenis van Scheveningen, waar een speciaal blok is ingericht voor de verdachten van het internationaal strafhof.

Hoe gaat zoiets? Meteen na aankomst worden nieuwe gedetineerden medisch en psychisch onderzocht. Ntaganda krijgt, tenzij hij met volle koffers reisde, ook twee herenkostuums. Om te zorgen dat hij straks netjes in de rechtszaal verschijnt. ‘Het gaat om hun waardigheid,’ vertelde Marc Dubuisson, Directeur van de Division of Court Services van het ICC, in een interview dat ik in 2011 met hem had.

Ook heeft hij een advocaat nodig, want dinsdagmorgen wordt hij al voorgeleid. In de rechtszaal zullen de aanklachten worden voorgelezen. Concreet wordt Ntaganda beschuldigd van: moord, verkrachting, het ronselen, trainen en inzetten van kindsoldaten tijdens gevechten, seksuele slavernij, aanvallen tegen burgers, plundering. De rechters checken zijn identiteit en of hij de zittingen in een van de officiële talen van het hof kan volgen. Mocht hij niet in staat zijn een advocaat te betalen, kan het ICC die taak op zich nemen. Per cliënt betaalt het hof 40.000 euro per maand, ofwel een half miljoen euro per jaar, voor de kosten voor de verdediging. De kans dat Ntaganda insolvabel wordt verklaard, is echter klein. Er zijn berichten dat hij in Congo een vermogen verdiende, met bijvoorbeeld mijnbouw-deals. Onder het oog van internationale blauwhelmen placht hij te dineren in restaurants en was hij vaak op de tennisbanen van Goma te zien. Hij huurde ook wel eens een half hotel af.

Aan dat leven is een einde gekomen. De komende maanden zal Ntaganda niet in de rechtszaal te zien zijn, maar uitsluitend verblijven in het ICC-blok, dat twaalf cellen telt. Hij komt er terecht in een kleine Congolese gemeenschap van verdachten. De meesten kennen elkaar van de slagvelden van Ituri. Thomas Lubanga Dyilo, die vorig jaar tot 14 jaar gevangenisstraf werd veroordeeld, was zijn partner in crime. De twee krijgsheren behoorden tot het leiderschap van de militiebeweging UPC. Ook zal hij er zijn doodsvijand Germain Katanga tegenkomen. Dan is er nog de vroegere vice-president van Congo, Jean-Pierre Bemba Gombo, die het als enige druk heeft met zittingen. Het voormalige staatshoofd van Ivoorkust, Laurent Gbagbo, heeft er een cel. Ook schijnt Charles Taylor er nog altijd te zitten. De voormalige Liberiaanse president is geen strafhof-gevangene, maar is veroordeeld door het Special Court for Sierra Leone.

Ze kunnen het goed met elkaar vinden, vertelde Dubuisson indertijd. ‘Het is net een familie.’

Wat Dubuisson in het interview niet vertelde, is dat er in het cellenblok nog een aantal andere gevangenen zit. Zij zijn geen verdachten van het strafhof of een ander internationaal tribunaal. Het gaat om drie Congolezen uit Ituri, die jaren zonder vorm van proces in Congolese gevangenissen zaten en in maart 2011 als gedetineerden tijdelijk werden uitgeleend om als getuigen à décharge op te treden in rechtszaken tegen Ituri-verdachten Germain Katanga en Mathieu Ngudjolo Chui (die overigens afgelopen december wegens gebrek aan bewijs is vrijgelaten). Omdat de getuigen zich tijdens hun verklaringen kritisch hebben uitgelaten over de Congolese autoriteiten, onder wie president Kabila, vrezen ze bij terugkomst in Congo voor hun leven. Inmiddels hebben ze in Nederland asiel aangevraagd. Tot nu toe zonder veel succes.

Het regime in het detentiecentrum is soepel. Alleen ’s avonds moeten de gevangenen naar hun cel. Overdag kunnen ze zich vrij bewegen. ‘We doen alles om te zorgen dat hun leven zoveel mogelijk op het normale bestaan lijkt,’ vertelde Dubuisson. De gedetineerden kunnen sporten. Het strafhof organiseert muziek-, schilder- en taallessen. ‘Ze spreken graag Frans, maar ze leren allemaal Engels.’ Ook om te kunnen communiceren met de Nederlandse bewakers, die in dienst van het Nederlandse ministerie van Justitie zijn. Het strafhof vraagt altijd om bewakers, die affiniteit met andere culturen hebben, en Engels maar nog liever Frans spreken.

Het detentiecentrum is eigendom van de Nederlandse Staat. Het strafhof heeft met Nederland een ‘product&prijs-overeenkomst’ gesloten. Eén cel kost 500 euro per dag (dat was in 2011, het is vast al wel duurder geworden). ‘De prijs van een uitstekend hotel,’ lacht Dubuisson. ‘We hebben 12 cellen en 365 dagen.’ Dus jaarlijks betaalt het strafhof voor de detentie bijna 2,2 miljoen euro aan Nederland. Alles wat buiten de afspraken valt, wordt extra in rekening gebracht. Neem de familiebezoeken, iets waarvoor niet alleen Dubuisson, maar vooral de president van het hof zich sterk heeft gemaakt. Voor het gezin van Bemba dat in België woont, is een bezoekje geen probleem. Maar zie maar eens vanuit een afgelegen oord als het Congolese stadje Bunia naar Nederland te komen. Alleen al het krijgen van een paspoort, laat staan een visum, is moeilijk. ‘De kinderen hoeven niet te betalen voor een fout die hun vader mogelijk heeft begaan,’ vindt Dubuisson. Hij wist Duitsland te bewegen om voor deze reizen te betalen. Inmiddels hebben alle verdachten hun familie op bezoek gehad. Dubuisson maakte zich ook sterk voor een aparte ruimte voor ‘privébezoek’ waar gevangenen intiem samen kunnen zijn met hun echtgenoten. Sanitair is dan wel het minimum aan voorzieningen. Ook voor die aanpassingen presenteerde de Nederlandse regering de rekening. ‘Het strafhof heeft hier zelf voor betaald.’ (Het is algemeen bekend dat Charles Taylor, die al jaren vast zit, niet lang geleden een baby heeft gekregen).

Universitair docent Denis Abels, die aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) promoveerde op detentie bij internationale straftribunalen, waarschuwt dat isolement van gevangenen een groot probleem is. Omdat ze ver van familie en vrienden wonen, zijn gedetineerden op elkaar aangewezen. Overigens is zijn algemene oordeel redelijk positief. ‘Het behoort tot een van de beste detentiecentra ter wereld. Maar op deelgebieden kan het wel iets beter.’

In het begin was het menu een groot probleem. De Afrikanen baalden van het feit dat ze in plaats van brood, kaas, melk en Hollandse pot geen Afrikaanse gerechten konden krijgen. ‘We hebben hier meer dan zes jaar voor gevochten,’ legde Dubuisson uit. Eindelijk staan er op de bestellijst met producten die de gedetineerden kunnen kopen, ook ingrediënten waarmee ze een Afrikaanse maaltijd kunnen bereiden. ‘Inderdaad, ze koken bijna elke dag,’ aldus Dubuisson. Sommige verdachten hebben een hele culinaire ontwikkeling doorgemaakt. Ze bakken zelfs. In de gevangenis geurt het regelmatig naar cake. Ook hebben ze andere huiselijke bezigheden. De gevangenen doen zelf hun was. Hun pakken kunnen ze twee maal per maand laten stomen.

Ook een eigen computer behoort tot het pakket. ‘We zijn een e-hof,’ zeit Dubuisson. De dossiers van de rechtszaken zijn in elektronische vorm. Maar omdat in afgelegen plaatsjes in Congo de computer nauwelijks is doorgedrongen, moeten sommige gevangenen eerst op les. Vrij surfen op het internet is er echter niet bij. De computer die de verdachten op hun cel hebben, heeft slechts één lijn: met het strafhof. Als de gevangenen schriftelijk met hun familie willen communiceren, moeten ze ouderwets met de hand een brief schrijven. Onderzoeker Abels hekelt daarbij de praktijk dat ‘alle post automatisch wordt gecontroleerd.’

Dubuissons grootste zorg is dat iemand overlijdt, door een natuurlijke dood of zelfmoord. Depressie ligt op de loer. ‘Je ziet dat gevangenen zich beter voelen als ze een goed resultaat bij de zittingen in de rechtszaal hebben, of als er een kans is dat ze vrijkomen. Maar als dan het beroep negatief is, en ze moeten toch vast blijven zitten, zijn ze natuurlijk vreselijk down. Als er tekenen zijn dat het niet goed gaat, als iemand bijvoorbeeld niet wil praten en zich opsluit in de cel, roepen we meteen de medische eenheid er bij. We kunnen uit voorzorg infrarood in de cel aanzetten, zodat we hun toestand in de gaten kunnen houden.’

Maar Abels, die zelf nooit toegang kreeg tot de detentiecentrum van het strafhof, vindt dat het strafhof veel te ver gaat door gevangenen bij aankomst standaard af te zonderen en in een speciale cel te plaatsen waar ze zichzelf niets aan kunnen doen. ‘Zo’n besluit moet gebaseerd zijn op het oordeel van een arts. Want er zijn ook gevangenen die juist op hun gemak raken door contact met andere gedetineerden,’ stelde Abels.

Dubuisson vertelde dat hij een in de drie weken de gevangenen bezoekt. ‘Ze maken deel uit van de gemeenschap van gedetineerden en hebben gedeelde belangen. Allemaal proberen ze de kwaliteit van het voedsel te verbeteren of meer tijd voor bellen te krijgen. Ze zijn allen bezorgd om hun familie. Misschien heeft een kind een ongeluk gehad, of je realiseert je dat je vrouw al die tijd alleen is.’

Het is zijn taak om zich neutraal op te stellen, vertelde Dubuisson. De rechter zal uiteindelijk een oordeel over de gevangenen uitspreken. ‘Misschien zijn er mensen die vinden dat het moordenaars zijn. Maar het zijn personen die zich volstrekt normaal gedragen. Ze zijn buitengewoon intelligent en hebben allemaal charisma. Het zijn niet voor niets leiders. Je kunt een uitstekend conversatie met hen hebben.’ De gedetineerden kijken naar zenders met programma’s over Afrika en ‘als echte mannen’ volgen ze zoveel mogelijk sportuitzendingen. Via de BBC krijgen ze het wereldnieuws. Zoals ze indertijd, nog op vrije voeten, ook als president en vice-president gewend waren. Bemba, die een groot deel van zijn leven in België woonde, het land waar Dubuisson oorspronkelijk vandaan komt, volgt de ontwikkelingen op de voet. ‘Hij weet tot in detail wat er in België gebeurt, en is vaak beter op de hoogte dan ik.’

De gedetineerden zitten alleen gedurende hun voorarrest en proces in de Scheveningse gevangenis. Hoe het daarna moet, is niet in alle scenario’s duidelijk. De rechters buigen zich nu over het beroep dat partijen in de zaak Lubanga hebben aangespannen. Als een verdachte veroordeeld wordt tot een celstraf, zal hij die uitzitten in een ander land. Mocht het vrijspraak worden, dan mag de ex-gedetineerde niet in Nederland blijven. De Nederlandse autoriteiten zullen hem naar de grens of Schiphol brengen. Maar wat te doen als terugkeer naar het eigen land te gevaarlijk is? Daar is nog geen oplossing voor, stelde Dubuisson toen. ‘We zullen dan een derde land moeten vinden.’ In 2011 had zich in ieder geval geen enkele staat gemeld die vrijgesproken ex-gevangenen op wil nemen.

Dat is precies wat er is gebeurd met Ngudjolo. Nadat hij vanaf het detentiecentrum naar de luchthaven werd vervoerd, om uitgezet te worden naar Congo, vroeg de ex-verdacht asiel aan. Vanaf kerst verbleef Ngudjolo in detentie op Schiphol. In het voorjaar gelastte de Nederlandse rechter echter zijn vrijlating en eiste dat de Nederlandse staat hem een schadevergoeding zou geven omdat hij veel te lang had vastgezeten. Inmiddels verblijft Ngudjolo ergens op een geheim adres in Nederland. In afwachting van het antwoord op zijn asielverzoek.

Baking Cake

The detention centre of the International Criminal Court (ICC) is one of the best in the world. Warlord Bosco Ntaganda – charged with international crimes –  is currently  flying, in what seems a special plane, from Kigali to a Dutch aeroport. He is formally in ICC-custody now (22 March, 13:00 hours).

Unless something goes terribly wrong, Ntaganda will be spending the next years in ICC-detention. The first arrest warrant against ‘The Terminator’ was issued in 2006. So it took seven years, a shocking trail of atrocities and many thousands more victims, for Ntaganda to turn himself ‘voluntarily’ in.

What are the conditions when he is in custody? In ICC-detention, which is run by the Dutch State, things have been improved over time. One of the complaints of the detainees used to be: the Dutch food. Indeed not something we are famous for. Although globalisation has done a lot to get a more varried cuisine in The Netherlands in general, the daily Dutch menu can still be really boring and uninspiring. Certainly compared to the tasty dishes of the African, French, Italian and Asian cuisine.

When I spoke to Mr. Marc Dubuisson, Director Division of Court Services, in 2011 he told me it had not been easy to get the menu for detainees - which had consisted of bread, cheese, milk and other very Dutch products and dishes – changed. ‘We fought for this more than six years,’ Dubuisson said. Finally there is now a list with more exotic products the detainees can order from. It includes ingredients with which they can prepare an African meal. ‘Indeed, they cook themselves almost every day,’ Dubuisson explained. Some detainees even made major improvements in cooking styles. One became a skilled baker. That’s why detainees, guards and other officials can every now and then enjoy the smell of freshly baked cake coming from the kitchen.

A new family

Court officials are on their way to Rwanda to fetch Bosco Ntaganda. The warlord is accused of horrific crimes:  murder, rape, sexual slavery, using childsoldiers in combat, pillaging, attacking civilians and persecution. His transfer can be a matter of days, Fatou Bensouda, chief prosecutor of the International Criminal Court (ICC) said. When all formalities have been dealt with, the delegation will probably fly the man nicknamed ‘The Terminator’ straight to The Netherlands, and take him to the detention centre in beach town Scheveningen, which is part of the city of The Hague. This can all be arranged really fast. (The International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia has this story about a suspect who was arrested in the morning, immediately taken to an aeroplane to fly that same day to The Hague. First thing he asked when he arrived: ‘Can I call my wife, because she does not know where I am.’)

Upon arrival militia leader Ntaganda will – probably – receive two smart suits. Unless he prepared himself extremely well before getting to the US embassy in Kigali – where he sought shelter on Monday saying he wanted to go to the ICC – that he took with him a suitcase including an outfit for future official events. It has been standard service of the court, Marc Dubuisson, Director Division of Court Services, told me in an interview in autumn, 2011, for the Dutch newspaper Trouw, to hand out two suits to a suspect, so he can appear decently before the judges. It is a matter of respect, Dubuisson said. Take the example of former president Laurent Gbagbo of Ivory Coast, who arrived 30 November 2011 in The Hague wearing just a shirt and a pair of trousers, which were neither fit for the cold Dutch winter nor for his appearance in court. And although today officially spring has started (21 March), The Netherlands are still facing freezing temperatures. It is actually snowing at the moment.

Lots of things will be arranged for Ntaganda’s stay in the detention facility. Certainly during the first days his mental state will be closely monitored. One of the biggest worries of detention officials is depressions, and the risk of suicide, among detainees.

I am sure the ICC has meanwhile been studying the schedule to fix a date for Ntaganda’s initial appearance hearing, which takes place within a few days after the suspect’s arrival. During that relative short session he will be informed about the charges. The judges will check his identity and whether he understands the language the court is using. This will be the first time an international public will be able to see The Terminator in the dock – directly from the public gallery or through video streaming which the court provides (that is, if it is working).

But before that happens Ntaganda, charged with war crimes and crimes against humanity, will need to have a lawyer. The ICC has a special independent section – the Office of Public Counsel for the Defence (OPCD) – that can help him out. Ntaganda can choose one from the list with registered counsels with excellent track records, who do manage to get clients acquitted.

If the court pays for Ntaganda’s defence, officials will check whether The Terminator has gathered enough money to pay his lawyer himself. (In the media there have been many reports about Ntaganda’s dealings in the mining trade, spotting him in restaurants and playing tennis in Kivu. Some experts think that actually his mining dealings could have contributed to his fall since he might have pushed others out of business).

The first months Ntaganda will not spend much time in the dock. He will be spending all his time in detention. Ntaganda will have a computer. That is necessary because the ICC is an e-court. Most of the documents and other materials relating to his case are being filed through the computer system. Some suspects actually need lessons before they can handle computers.

By the way. These computers are not connected to the world-wide-web, so there will be no possibility for surfing on the net or dropping an email to family or friends. This is detention after all.

In the facility Ntaganda will be meeting up with his former comrade Thomas Lubanga Dyilo – who was convicted last year and sentenced to 14 years in jail. His case – fully related to that of Ntaganda – is in appeal. The Terminator will also meet his former enemy Germain Katanga, with whom Ntaganda and Lubanga were at war in Ituri. (Another foe, Mathieu Ngudjolo Chui has just left the place, after he was acquitted 18 December 2012 – for the record, he is now in asylum detention in The Netherlands).

Also present is Jean-Pierre Bemba Gombo – he is the only one currently very busy with court hearings. Then there is of course former head of state Laurent Gbagbo, who just has had his confirmation of charges hearings – the judges are studying the evidence against him to see whether the case is strong enough for trial.

Did I forget anyone? I assume Charles Taylor is still around – although not an ICC-client but convicted by the Special Court for Sierra Leone, he was detained at the ICC-block as well. With his case in appeal, he should be still in The Hague.

How does life in this top class detention facility look like? During the day the men can leave their cells and go to the fitness, follow courses such as music lessons and painting. And although the francophone suspects love speaking French, they all want to learn English. They can wash their own clothes, cook dinner and follow the news on television. Dubuisson explained in the 2011 interview the men get on really well. ‘They are just like a family.’

I am sorry, indeed I forgot three ‘members of the family.’ In fact, almost everybody has forgotten about them. These Congolese men have been detained for exactly two years at the ICC-facility. Not as suspects. They are witnesses. This is a hugely complex situation. In March 2011 they were flown from Kinshasa – where they were detained without trial – as prisoners to The Hague to testify in favor of their militia comrades Katanga and Ngudjolo. The plan was they would immediately return. But after their testimony in court, during which they criticized the Congolese authorities including president Kabila of human rights violations, they were too scared to go back to Congo. The men feared for their lives. Finally they managed to apply for asylum in The Netherlands, from their cells at the ICC-detention. Their lawyers and an expert have compared – for different reasons - the situation of these three specific witnesses to Guantanamo Bay, in The Netherlands.

Mystery guest seeks safety in The Hague

In international media there is much talk about the many ‘mysteries’ surrounding Bosco Ntaganda’s surrender to the US embassy in Kigali. But there is of course only one reason why such a warlord, who has been nicknamed The Terminator and who has been in the business of war since he was a teenager, turns himself in. When Ntaganda (born 1973, Rwanda) realized the game was over, no powerful friends were left, the ICC became the only place where he will be safe. It must have been a choice between life and death.

I remember clearly how Anneke van Woudenberg, Congo-expert of Human Rights Watch, at a press conference by NGO’s in the conference room at the ICC last year, called on the Congolese authorities to arrest and extradite Ntaganda. One hour earlier, in the court room two levels up, the judges had declared his comrade Thomas Lubanga Dyilo guilty of war crimes during the bloody wars in Ituri. While Lubanga received a sentence of 14 years (which is under appeal), the charges against Ntaganda have been upgraded to:

-Seven counts of war crimes: enlistment of children under the age of 15, conscription of children, using children to participate actively in hostilities; murder, attacks against the civilian population, rape and sexual slavery, and pillaging.

-Three counts of crimes against humanity: murder, rape and sexual slavery, and persecution.

The current indictment, however, refers only to crimes committed in Ituri, while Ntaganda has been active in a much larger area.

In fact, when the guilty verdict against Lubanga (14 March 2012) was pronounced, Ntaganda was holding the position of general in the Congolese army. Being under pressure for many reasons, internal and international, the Congolese president Kabila was planning the arrest of The Terminator. Ntaganda fled with other frustrated rebels and created militiagroup M23, which unleashed a terror campaign in Kivu. The group even managed to occupy Goma for a while, towards the end of 2012. At the time I already wondered why I did not see Ntaganda being interviewed by international media.

The reading was on the wall. All things were not fine within M23. While an international agreement was finally in place to send more UN-troops with a robuster mandate to act in Kivu, recently fighting broke out within the militia. Apparantly Ntaganda lost the power struggle with M23’s top leader Makenga. The Terminator knew his role was finished, he knew his way to Kigali, he had the address of the US embassy and knocked on the door.

For sure Ntaganda might hold many secrets: about Rwanda’s president Paul Kagame when he was still a rebel commander fighting from Uganda against the Hutu regime in Kigali; about the genocide; about Rwanda backing rebels in Congo; about Congolese top officials, and about the mining sector in Kivu. That might be the reason why he surrendered to the US embassy, and not to his former Rwandese friends.

So maybe a bit unexpected, his choice for his diplomatic shelter, but not a big mystery.

Ntaganda asked the Americans to be taken to The Hague. The US is not a member state of the ICC, so it has no obligation to cooperate with the court. But the US has been working with the court – for instance as member of the UN Security Council referring the situations of Sudan and Libya to the ICC.

It is hard to imagine Ntaganda is not being taken to The Hague – even though he has all this confidential information about key players. Anyway, once in the dock, even suspects holding secrets usually loose their political importance.

Sources:

Wheel of fortune at the ICC

The month of March started in a dramatic way for the International Criminal Court (ICC) in The Hague. First the Kenyan voters elected two suspects as president and vice-president. Though the victory was – with 50,07 percent – extremely narrow, there are signs that the ICC-charges actually stimulated Kenyans to vote for the accused Uhuru Kenyatta and William Ruto.

Then suddenly on Monday afternoon, 11 March 2013, breaking news from The Hague. There is an explosion of tweets with hashtag #ICC. Chief prosecutor, Fatou Bensouda announces in a video message that she withdraws the charges against top official Francis Kirimi Muthaura, whi was secretary to the Kenyan cabinet and head of public service. The trial is cancelled.

What started as a high profile case with originally charges against six Kenyan suspects in 2011, has been crumbling over time. Ocampo Six (named after the ICC’s previous chief prosecutor Luis Moreno-Ocampo) changed first into Ocampo Four (when the judges said that the evidence against two Kenyans was insufficient), and had now changed in Ocampo Three.

The reasons to drop the charges against Muthaura are shocking. Bensouda points to ‘the fact that several people who may have provided important evidence regarding Mr Muthaura’s actions, have died, while others are too afraid to testify for the Prosecution.’ Her Office was blocked from doing its work. ‘The disappointing fact that the Government of Kenya failed to provide my Office with important evidence, and failed to facilitate our access to critical witnesses who may have shed light on the Muthaura case.’ But what really forced Bensouda to drop the case when the main witness against Muthaura had ‘recanted a crucial part of his evidence, and admitted to us that he had accepted bribes.’ Earlier Besouda had already explained to the Kenyan media that this ‘witness number four’ had been bribed by representatives of Kenyatta.

It is a dramatic moment in the history of the ICC, which seems to have trouble in getting its cases properly selected and investigated. (See my feature with an analysis on the problems the court is facing, in the Dutch magazine De Groene Amsterdammer – 21 March 2013).

Last Monday (18 March) the court held a status conference on the implications of the lost case against Muthaura for co-accused Uhuru Kenyatta. Defence lawyer Steven Kay explained that ‘witness number four’ was also crucial for the charges against his client – that in his opinion were built on quick sand anyway. Also the judges were wondering how strong the case against Kenyatta, being charged as co-perpetrator to a common plan, still was now that the other co-perpetrator (Muthaura) was off the hook. The prosectors said there was no problem. They stood firm, but their position has been severely weakened. (Reports in Kenyan media suggest that another witness, who would testify against Ruto, asked the court to be taken of the list).

Then the wheel of fortune turned. While at my office I could no longer follow the hearing because the video-streaming from the court had collapsed, I could turn my attention to new breaking news coming in. This time from Rwanda. That morning astonished American diplomats and personnel had seen how a man, who turned out to be Bosco Ntaganda wanted by the ICC for war crimes and crimes against humanity, walked into the U.S. Embassy in Kigali. ‘He specifically asked to be transferred to the ICC in The Hague,’ Victoria Nuland, spokesperson of the State Department declared later. ‘We are consulting with a number of individuals and governments, including the government of Rwanda, in facilitating his request.’

The ICC welcomed the surrender of the suspect who had been at large for many years. Well into March, finally some good news.